Związek Nauczycielstwa Polskiego na przestrzeni lat z wielką determinacją prowadził walkę o utrzymanie uprawnień emerytalnych nauczycieli, włączenie wszystkich nauczycieli do ustawy o emeryturach pomostowych, zmiany stanowiska rządu w sprawie Inicjatywy Obywatelskiej przewidującej utrzymanie uprawnień do wcześniejszych emerytur wobec osób zatrudnionych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze, powrotu do rozmów o utrzymaniu tzw. opcji zerowej czyli praw nabytych przez pracowników zatrudnionych do 31 grudnia 1998 r. i objęcie nowym systemem emerytur tych, którzy podjęli zatrudnienie po tej dacie – wykorzystując wszelkie możliwe instrumenty prawne, uczestnicząc w pracach zespołów roboczych Komisji Trójstronnej oraz organizując protesty.
Poniżej przedstawiamy kalendarium wydarzeń i działań podjętych przez ZNP w ww. sprawach.
Rok 1998
Sejm przyjmuje nową ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozbawiającą m. in. nauczycieli prawa do wcześniejszej emerytury od 1 stycznia 2007 r.
Rok 1999
- ZNP bierze udział w pracach zespołu negocjacyjnego ds. ustawy o emeryturach pomostowych; emerytury pomostowe zagwarantują nauczycielom prawo do pozostania w I kategorii zatrudnienia
- Raport opracowany przez Rządową Komisję Ekspertów Medycyny Pracy wyklucza nauczycieli z grupy prac o szczególnym charakterze. ZNP odwołuje się w tej sprawie do Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego
Rok 2000
- ZNP bierze udział w spotkaniu związków zawodowych uczestniczących w negocjacjach w sprawach emerytur, na którym zostały podjęte ustalenia dotyczące odrzucenia w całości raportu Komisji Ekspertów oraz powołania nowej komisji, w skład której wejdą przedstawiciele wszystkich stron, tj. rządu, pracodawców i związków zawodowych
- Spotkanie z Ministrem Pracy i Polityki Społecznej podczas którego przedstawiono postulaty dotyczące:
•powołania nowej komisji ekspertów i odrzucenia raportu przygotowanego przez komisję rządową,
• utrzymania tzw. opcji zerowej, czyli utrzymania praw nabytych przez pracowników pozostających w zatrudnieniu w dniu 31 grudnia 1998 r. i objęcie nowym systemem emerytur pracowników, którzy podjęli zatrudnienie po tej dacie, tj. po 1 stycznia 1999 r.,
• uczestniczenia ministra pracy Longina Komołowskiego w dalszych negocjacjach.
- Spotkanie związków zawodowych z ministrem pracy. Strona rządowa przedstawiła propozycję badań dot. szacunkowej liczby osób objętych przywilejami emerytalnymi i oszacowania kosztów wprowadzenia emerytur pomostowych oraz podwyższenia kapitału początkowego. Wyniki badań miały stanowić punkt wyjścia do dalszych rozmów rządu, związków zawodowych i pracodawców – do tego czasu zawieszono dalsze negocjacje
Rok 2003
- Wznowienie prac nad systemem emerytur pomostowych. ZNP występuje do OPZZ o reprezentowanie praw nauczycieli w działaniach na rzecz zagwarantowania tej grupie zawodowej wpisania na listę zawodów o szczególnym charakterze
- ZNP występuje do Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie warunków korzystania z uprawnień do przejścia na emeryturę w trybie art. 88 KN po 31 grudnia 2006 r.
Rok 2004
- ZNP przekazuje OPZZ krytyczną opinię do założeń ustawy o emeryturach pomostowych i rekompensatach będących częścią pakietu legislacyjnego pn. „Program uporządkowania i ograniczenia wydatków publicznych”. Jedyną propozycją rządu dla nauczycieli zawartą w założeniach jest nadal obietnica otrzymania rekompensat, czyli dodatku do kapitału początkowego
- ZNP zleca Instytutowi Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi wykonanie ekspertyzy obciążeń psychofizycznych w zawodzie nauczyciela i ich wpływu na zdrowie
- Prezydium ZG ZNP w stanowisku z 5 kwietnia 2004 r. wypowiada się krytycznie w sprawie nowelizacji ustaw o systemie ubezpieczeń społecznych, o emeryturach i rentach z FUS oraz założeń ustawy o emeryturach pomostowych i rekompensatach, domagając się zaliczenia zawodu nauczyciela do pracy w szczególnym charakterze i umożliwienia nauczycielom wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej
- Z inicjatywy ZNP dochodzi do spotkania Prezydium ZG ZNP z wicepremier i minister polityki społecznej Izabelą Jarugą-Nowacką, na którym między innymi omawiane są kwestie utrzymania dla nauczycieli prawa przechodzenia na emeryturę bez względu na wiek po roku 2006. Wicepremier zobowiązuje się do pilotowania sprawy i powołania nowego Zespołu Ekspertów Medycyny Pracy
Rok 2005
- W Sejmie procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W czasie drugiego czytania posłowie przyjmują zgłoszone poprawki wydłużające nauczycielom możliwość przechodzenia na wcześniejszą emeryturę do 31 grudnia 2007 r., czyli do dziewięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
- Wobec protestu Konfederacji Pracodawców Polskich „Lewiatan”, Zarząd Główny ZNP oraz ogniwa związkowe z całego kraju apelują do prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego o podpisanie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy Karta Nauczyciela, która daje możliwość przedłużenia prawa do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę do końca 2007 r.
- Pracę rozpoczyna, pod przewodnictwem prof. dr hab. n. med. Teresy Makowiec-Dąbrowskiej, nowy Zespół Ekspertów Medycyny Pracy, powołany do weryfikacji raportu oraz wykazu rodzaju prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wypracowanego przez poprzedni zespół w 1998 r. W pracach Zespołu biorą udział przedstawiciele związków zawodowych. W charakterze obserwatora z prawem głosu bierze udział również przedstawiciel ZNP
- OPZZ przyjmuje uchwałę w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej przez obywateli w zakresie zmiany ustawy o rentach i emeryturach z FUS, przewidującej utrzymanie uprawnień do wcześniejszych emerytur wobec osób zatrudnionych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze. Członkiem Obywatelskiego Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej jest Sławomir Broniarz, prezes ZNP.
Rok 2006
- ZNP aktywnie włącza się w zbieranie podpisów poparcia dla projektu ustawy (ok. 254 tys. podpisów). Marszałek Sejmu Marek Jurek informuje, iż zgodnie z ustawą o wykonaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, projekt zostaje skierowany 14 lipca 2006 r. do pierwszego czytania w Sejmie, a następnie skierowany do prac w komisjach sejmowych
- Zespół Ekspertów Medycyny Pracy przedkłada Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej raport, który w wykazie prac o szczególnym charakterze umieszcza prace nauczycieli i wychowawców w rozumieniu ustawy Karta Nauczyciel, ustawy o pomocy społecznej i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich bezpośrednio związane z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży
- Krajowy Zjazd Delegatów Związku Nauczycielstwa Polskiego, zaniepokojony przedłużającymi się pracami rządu nad projektem ustawy o emeryturach pomostowych, jak również zaniechaniem prac zmierzających do wprowadzenia w życie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgłoszonej przez Obywatelski Komitet Ustawodawczy, apeluje w uchwałach do rządu RP i Parlamentu o niezwłoczne podjęcie dalszych prac
Rok 2007
- Zarząd Główny ZNP w wystąpieniu skierowanym do premiera Jarosława Kaczyńskiego podnosi kwestie związane z przesunięciem do 2009 r. możliwości przechodzenia nauczycieli na wcześniejszą emeryturę, jak również przyspieszenia prac nad obywatelskim projektem ustawy
- ZNP nie zgadza się na rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy o emeryturach pomostowych, pozbawiające nauczycieli prawa do tego świadczenia
- ZNP apeluje do premiera Jarosława Kaczyńskiego o włączenie nauczycieli do projektu ustawy o emeryturach pomostowych, o zmianę stanowiska rządu w sprawie Inicjatywy Obywatelskiej, o powrót do rozmów o tzw. opcji zerowej i pilne podjęcie działań zmierzających do zmiany art. 88 ust. 2a KN
- ZNP ogłasza pogotowie strajkowe i przygotowuje się do przeprowadzenia 2-godzinnego strajku ostrzegawczego 29 maja 2007 r. Wśród żądań znalazły się również postulaty emerytalne
- W posiedzeniu Prezydium ZG ZNP bierze udział minister pracy Anna Kalata i składa zapewnienie, że nauczyciele zostaną objęci emeryturami pomostowymi
- Kierownictwo Związku spotyka się z wicepremierem Andrzejem Lepperem. Na konferencji prasowej zorganizowanej po spotkaniu, z udziałem wicepremiera A. Leppera, minister pracy i polityki społecznej Anny Kalaty oraz prezesa ZNP Sławomira Broniarza padają zapewnienia, że nauczyciele nie zostaną wykluczeni z emerytur pomostowych
- Z inicjatywy Związku dochodzi do spotkania kierownictwa ZNP z premierem RP Jarosławem Kaczyńskim. Premier po raz kolejny obiecuje, że nauczyciele, którzy nabyli prawo do wcześniejszej emerytury nie muszą na nią odchodzić i mogą pracować dalej nie tracąc tego prawa. Zapowiada też rozmowy o wpisaniu nauczycieli na listę zawodów objętych emeryturami pomostowymi. ZNP postuluje wyłączenie nowelizacji art. 88 ust. 2a KN z projektu emerytur pomostowych i nadanie tej nowelizacji szybkiej ścieżki legislacyjnej
- Kierownictwo ZNP spotyka się z wicepremierem Przemysławem Gosiewskim w sprawach emerytur pomostowych, a także tzw. opcji zerowej. W spotkaniu uczestniczy również związek zawodowy „Solidarność”, a ze strony rządowej prezes ZUS Paweł Wypych oraz podsekretarz stanu w Kancelarii Premiera Małgorzata Sadurska. Kolejny raz ZNP przekonuje o konieczności wyłączenia nowelizacji art. 88 ust. 2a KN z pakietu ustaw emerytalnych i nadaniu szybkiej ścieżki legislacyjnej tej nowelizacji. Postuluje również wpisanie do ustawy o emeryturach pomostowych wszystkich nauczycieli i wychowawców oraz innych pracowników pedagogicznych, których prace związane są z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży
- Intensywne prace nad projektem ustawy o emeryturach pomostowych rozpoczyna Zespół ds. ubezpieczeń społecznych Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych. W pracach Zespołu bierze udział przedstawiciel kierownictwa ZNP
- Wicepremier Przemysław Gosiewski bierze udział w posiedzeniu Zarządu Głównego ZNP i daje gwarancję przyjęcia przez rząd rozwiązań emerytalnych, w tym uruchomienia szybkiej ścieżki legislacyjnej art. 88 ust. 2a KN
- 23 sierpnia 2007 r. Sejm uchwala nowelizację Karty Nauczyciela, która wydłuża do 31 grudnia 2007 r. okres, w którym możliwe jest nabywanie uprawnień do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej
- Wobec nierozwiązania problemu emerytur pomostowych, ZNP podejmuje ponowne rozmowy z przedstawicielami rządu i Sejmu w sprawie wydłużenia o kolejne lata obowiązywania uprawnień emerytalnych określonych w Karcie Nauczyciela
- Z inicjatywy ZNP odbyły się rozmowy kierownictwa ZNP z minister pracy i polityki społecznej Joanną Kluzik-Rostkowską, która zapewniła, że poprze projekt przedłużenia prawa do wcześniejszej emerytury dla nauczycieli
- ZNP przygotował poprawki do poselskiego projektu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dot. przedłużenia nauczycielom prawa do wcześniejszej emerytury do końca do końca 2011 r. Komisja Polityki Społecznej zarekomendowała Sejmowi przedłużenie dotychczasowych uprawnień emerytalnych nauczycieli do roku 2008
- 7 września 2007 r. Sejm RP przyjął ustawę o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw, która przedłużyła o rok (czyli do końca 2008 roku) obowiązywanie art. 88 ust. 2a KN., odrzucając przedłużenie tych zapisów do 2011 r.
Związek Nauczycielstwa Polskiego w dalszym ciągu prowadził działania na rzecz przedłużenia obowiązujących uprawnień emerytalnych nauczycieli do końca 2011 r., a także w zakresie emerytur pomostowych.
Wybory parlamentarne i zmiana ekipy rządzącej nie spowodowały zmiany sytuacji nauczycieli w kwestii utrzymania uprawnień emerytalnych. Ogólnopolski strajk pracowników oświaty, który ZNP zorganizował 27 maja 2008 r., wymusił na rządzie Donalda Tuska rozpoczęcie negocjacji również w sprawach emerytalnych. Niestety, strona rządowa zaprezentowała stanowisko według którego nauczyciele nie będą mieli możliwości po 31 grudnia 2008 r. korzystania z zapisu art. 88 Karty Nauczyciela. Ponadto rząd negatywnie odniósł się do ujęcia nauczycieli w grupie zawodów o szczególnym charakterze, co oznaczało odebranie im prawa do emerytur pomostowych. Związek zaprotestował przeciwko takiemu rozwiązaniu.
6 listopada 2008 r. Sejm uchwalił ustawę o emeryturach pomostowych. Niestety, do wykazu zawodów uprawnionych do emerytury pomostowej wpisani zostali wyłącznie nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych. Jednocześnie posłowie odrzucili projekt prezydencki, który zakładał utrzymanie obowiązujących zasad przechodzenia na emeryturę jeszcze przez rok (do 31 grudnia 2009 r.).
Związek Nauczycielstwa Polskiego w dalszym ciągu kontynuował rozmowy z przedstawicielami rządu i klubów parlamentarnych na temat rozwiązań emerytalnych dla nauczycieli, przedstawiając jednocześnie własną propozycję zmiany art. 88 Karty Nauczyciela. Zgodnie z tą propozycją w art. 88 Karty Nauczyciela zaproponowano dopisanie wymogu osiągnięcia 55 lat życia jako trzeciego warunku koniecznego do uzyskania wcześniejszej emerytury.
Wobec nacisków i nauczycielskich protestów rząd przedstawił projekt ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Sukcesem ZNP jest wywalczenie dla nauczycieli przechodzących na to świadczenie takich samych praw, jakie posiadają nauczyciele przechodzący na emeryturę, tj. prawa do odprawy emerytalnej, możliwości korzystania ze świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, objęcie prawem do świadczenia wszystkich nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach, o których mowa w ustawie, a nie tylko nauczycieli prowadzących zajęcia dydaktyczne. Ponadto, w wyniku działań Związku prawo do świadczenia uzyskali nauczyciele zatrudnieni nie tylko w pełnym wymiarze zajęć, ale również w wymiarze nie mniejszym niż ½ etatu. Sukcesem ZNP jest także przesunięcie wygaśnięcia świadczenia z roku 2028 na rok 2032.
Jednocześnie chcemy podkreślić, że ZNP wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zachowania przez nauczycieli prawa do wcześniejszego przejścia na emeryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Niestety, na etapie postępowania kwalifikacyjnego nasz wniosek został odrzucony. Dlatego podejmowaliśmy działania, o których mowa wyżej.
W roku 2019 poprzez Klub Lewicy złożyliśmy poprawkę do ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych o możliwości podjęcia pracy w szkole/placówce przez osobę korzystającą z tego świadczenia. Projekt nowelizacji został skierowany do sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny i do chwili obecnej nie był przedmiotem prac.
Ponadto, zgodnie z programem działania przyjętym przez XLII Krajowy Zjazd Delegatów ZNP nie zaprzestaliśmy działań w sprawie przywrócenia art. 88 Karty Nauczyciela.
Tekst: Krzysztof Baszczyński – Wiceprezes ZG ZNP.